رمزارز (cryptocurrency) یا ارز دیجیتال یک ابزار مبادله مبتنی‌بر اینترنت است که به منظور انجام تراکنش‌های مالی از دستورالعمل‌های رمزنگاری شده استفاده می‌کند. رمزارزها برای رسیدن به تمرکززدایی، شفافیت و ثبات حداکثر‌ بهره را از فناوری بلاکچین می‌برند.

دروهله اول، ایده پردازان رمزارز درصدد تأمین عدم وابستگی کامل این ارز جدید به دولت‌ها بودند که ناشناس بودن و آسیب‌ناپذیر بودن مطلوب کاربران تراکنش رمزارز را تضمین می‌کرد. علی‌رغم این واقعیت که این ایده به تدریج درحال گسترش بود، هنوز ده سال نگذشته بود که جهان شاهد اولین رمزارز تمام عیار تحت عنوان بیت کوین شد. پیدایش بیت کوین درسال ۲۰۰۸ رخ داد، هنگامی که فرد یا گروهی با نام مستعار ساتوشی ناکاماتو مفهوم خود از سیستم رمزارز‌ را با پیشتازی بیت‌کوین (BTC) عرضه کرد. ایده اصلی بیت‌کوین ایجاد ارزی است که به‌صورت شفاف کار کند، آزادانه انتشار یابد، و سقوط نکند. اولین بار بود که تاریخ مالی با چنین پدیده‌ای مواجه می‌گردد.

به تعبیری می‌توان گفت ایده شکل‌گیری ارزهای دیجیتال از دو مشکل بزرگ «اعتماد به شخص ثالث» و «دوبار خرج کردن» نشئت می‌گیرد. وقتی از بانک‌ها برای انتقال پول و نگهداری آن استفاده می‌شود، در واقع به آن بانک اعتماد می‌­شود. مشکل دوبار خرج کردن در سیستم‌های مالی که توسط سرورهای مرکزی با بررسی موجودی‌ها حل شده بود، جلوی خرج کردن دوباره‌ی مقدار مشخصی پول می‌گیرد. این راهکار به صورت غیرمتمرکز در بیت کوین ارائه شد و تمامی افراد با بررسی تاریخچه تراکنش‌ها می‌توانستند از تقلب کردن سایرین جلوگیری کنند.

مهمترین مسئله در مورد رمزارزها و مخصوصاً بیت کوین این است که توسط هیچ سرور یا مرجعی کنترل نمی‌شوند، کاملاً امن هستند.هیچ نظارت یا کنترل دولتی برای رمزارزها وجود ندارد و تراکنش‌ها کاملاً محرمانه هستند. این محرمانگی به سبب فرآیند امضای قرارداد نیازی به اطلاعات شخصی ندارد.

ساختارهای حقوقی و مالی کنونی رمزارزها مبتنی بر فناوری‌هایی طراحی نشده‌اند که تصور عموم است. نهادهای مالی آنها با فاصله بسیاری از اَشکال قدیمی‌تر ارزها ایجاد شده‌اند. از برخی جهات، قابل مقایسه با صنایع رایانش هستند. مبنای رایانش همچنان وابسته به سیستم انتقال و پردازش ۰ و ۱ است که تنها دو بُعد از داده‌ها را ارائه می‌دهد.

با این وجود، تمام فناوری‌های رایج به علت پذیرش، توسعه و عدم نیاز به سیستم‌های جدیدتر از این سیستمِ قدیمی به اصطلاح فنّی استفاده می‌کنند. چنانچه‌ رمزارزها تبدیل به ضابطه‌ای جهانی در انجام تراکنش‌ها گردند، سیستم‌های پرسابقه در تجارت برای دستیابی به موفقیت در این چنین رقابتی باید کاملاً اصلاح گردند. به همین منظور، شاید رمزارزها تبدیل به برهم زننده‌ترین فناوری در سیستم‌های مالی و اقتصادی جهان شوند.

بیت پی، بزرگترین درگاه پرداخت اینترنتی بیت کوین در جهان، اخیراً شاهد رشد ۱۱۰ درصدی در میزان تراکنش بوده است.

رمزارزها تحت نظارت مجموعه‌های دولتی حاکم مهم مانند نظام بانکداری یا دیگر موسسات مالی قرار ندارند. درعوض از دفترکل تراکنش عمومی استفاده می‌کنند. این دفتر کل تمام فروش‌ها، تراکنش‌ها و … را ثبت می‌کند و زیرنظر هیچ سازمان یا گروه معینی قرار ندارد.

مسئولیت نظارت بر شبکه ارزهای دیجیتال و تأمین امنیت آن توسط نودها (nodes) تأمین می‌شود. نودها در شبکه‌های مختلف به روش‌های مختلفی انتخاب می‌شوند. برای مثال در بیت‌کوین، استخراج‌کنندگان یا ماینرها هستند که این مسئولیت را بر عهده دارند.

ویژگی‌ها و تفاوت رمزارزها با پول سنتی چیست؟

رمزارز با طلا و فلزات گرانبهای دیگر عرضه نمی‌شود و به تولید ناخالص داخلی (GDP) هیچ کشوری وابسته نیست اما میزان انتشار محدودی دارد. به‌طور مثال، حداکثر مقدار بیت کوین نباید بالاتر از ۲۱ میلیون واحد باشد. از اوایل سال ۲۰۲۰ بیشتر این رمزارز پیشاپیش تولید شده است.

قیمت رمزارزها براساس نیاز مردم به مبادله آنها با کالاهای دیگر تعیین می‌گردد و طبق نظریه ارزش زمانی پول، ارزش ذاتی رمزارز نیز به سبب بروزعوامل گوناگون درطول زمان، افزایش می‌یابد.

ازجمله ویژگی‌های رمزارزها و تفاوتشان با پول سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اولین ویژگی رمزارزها غیرقابل برگشت بودن تراکنش‌ها است. در صورت انتقال این ارزهای دیجیتال و تأیید تراکنش، دیگر نمی‌توان آن را بازگرداند و تنها در صورتی بازگشت آن امکان‌پذیر خواهد بود که دریافت‌کننده مایل به انجام این کار باشد. اما در بانک‌ها رویه متفاوتی وجود دارد. اگر پولی به اشتباه به حساب شخصی دیگر انتقال یابد، در نهایت با پیگیری قضایی می‌توان آن را بازپس گرفت؛ درحالی‌که اگر رمزارزی اشتباهاً به آدرس دیگری ارسال شود، نمی‌­توان آن را بازگرداند.

دومین ویژگی ارزهای دیجیتال ناشناس بودن یا نیمه ناشناس بودن آن‌هاست. آدرس کیف پول‌ها که درواقع نقش شماره کارت یا شماره حساب را در حساب‌های بانکی ایفا می‌کنند، شامل اطلاعات هویتی نمی‌شوند. این آدرس‌ها که از مجموعه‌ای از حروف و اعداد تشکیل شده‌اند را تنها با بررسی تاریخچه تراکنش‌ها و تحلیل‌های عمیق می‌توان به هویت افراد پیوند زد.

سومین ویژگی رمزارزها بین‌المللی بودن آن‌هاست. ارسال پول به نقاط مختلف دنیا ممکن است با سیستم‌های فعلی بانکی تا چندین روز طول بکشد ولی با رمزارزها این کار را می‌توان ظرف مدت چند دقیقه انجام داد. رمزارزها محدودیت مرزی نمی‌شناسند و آن‌ها را می‌توان از هر نقطه‌ای در دنیا به نقطه دیگر ارسال کرد.

چهارمین ویژگی امنیت آنها است. این امنیت در مبادلات درون شبکه‌ای و توسط افراد تامین می‌شود. از طرفی سیستم رمزنگاری کلید عمومی و کلید خصوصی این امکان را به اشخاص می‌دهد که خودشان کنترل پول‌ را بر عهده بگیرند و شخص دیگری نتواند به آن‌ها دسترسی یابد.

پنجمین ویژگی انحصاری نبودن آن‌هاست. افراد برای اینکه بتوانند از شبکه‌های رمزارزهای مختلف استفاده کنند، نیازی نیست از سازمانی مجوز داشته باشند و می‌توانند کل تاریخچه تراکنش‌ها را دانلود و خودشان بدون نیاز به کسب اجازه اقدام به ارسال یا دریافت رمزارز کنند.

مطالعه بیشتر: رمزارزها و آینده‌ای که پیش‌رو دارند

مزایا و معایب رمزارزها

مزایایی مانند عدم نظارت دولتی و حفظ حریم خصوصی برای سرمایه‌گذاران و مردم علاقمند به این ارز دیجیتال به یک اندازه جذاب است. شروع ساده و انتقال‌پذیری آن سرمایه‌گذاری و مبادله را تسهیل می‌کند. برخی از افرادی که قبلاً هرگز امکان سرمایه‌گذاری برایشان فراهم نبوده است، به کمک رمزارز قادر به سرمایه‌گذاری هستند. یکی از مهمترین مزایای رمزارز قابلیت ایجاد سبدهای متنوع سهام برای سرمایه‌گذاران است.

با این حال، به‌رغم تمام این مزایا، رمزارزها دارای معایبی هم هستند؛ اگر رمزارزها قصد داشته باشند اعتبارشان را حفظ کنند، جدیدبودن و اعتماد زیاد مسائل نگران‌کننده‌ای هستند که باید برطرف‌ گردند. علاوه براین، عدم نظارت و نقدینگی موجب وحشت شدید سرمایه‌گذاران و افرادی می‌شود که علاقه‌مند به رمزارز هستند. قابلیت رمزارز برای استفاده در فعالیت‌های غیرقانونی و مخرب مسئله‌ای است که‌بطور چشمگیری اعتبار رمزارزها را مختل می‌کند؛ سرانجام، مسیری که رمزارزها برای رسیدن به آینده باید طی کنند، نامطمئن است.

مهمترین رمزارزهای جهان

فهرست رمزارها محدود به بیت‌کوین نمی‌شود،هرچند پرطرفدارترین رمزارز درجهان است و از توسعه‌یافته‌ترین زیرساخت‌های شبکه‌ای برخوردار است.با توجه به این که اولین رمزارز متن‌باز است، استفاده از آن به‌عنوان ارز جایگزین آغاز شد. ظرف مدت پنج سال از آغاز پیدایش بیت‌کوین، بیش از ۲۰۰۰ رمزارز مختلف وارد بازار شدند.

• اتریوم:یک پلتفرم متن‌باز مبتنی بر بلاک‌چین است که امکان ایجاد و استفاده از برنامه‌های غیرمتمرکز را برای توسعه‌دهندگان فراهم می سازد. مزیت اصلی اتریوم نسبت به بیت‌کوین این است که از انواع مختلف برنامه‌های غیرمتمرکز پشتیبانی می‌کند. از لحاظ بازار سرمایه، اتریوم پس از بیت کوین در جایگاه دوم قرار دارد.
• ریپل: ریپل پلتفرم متن‌بازی است که برای انجام تراکنش‌های ارزان و سریع طراحی شده است و در سال ۲۰۱۲ عرضه شد. این رمزارز از پول‌های رایج در شبکه خود پشتیبانی می‌کند. ریپل بر روی همکاری با بانک‌ها و توسعه سیستم پرداختی خود تمرکز کرده است.
• لایت کوین: لایت کوین با هدف پرداخت‌های سریعتر، با اعمال تغییراتی بر روی کدهای بیت‌کوین توسط چارلی لی ساخته شده است. این ارز دیجیتال با نام نقره دیجیتال شناخته می‌شود و یکی از قدیمی‌ترین آلت‌کوین‌ها (رمزارزهای جایگزین بیت‌کوین) است.

چگونه می‌توان رمزارز را استخراج کرد؟

در خصوص بیت‌کوین و برخی رمزارزهای دیگر، تنها راه افزایش انتشار، استخراج یا ماینینگ (mining) است؛ به این معنا که واحدهای جدید رمزارز، در ازای تأیید اعتبار تراکنش‌ها در جهان منتشر می‌شوند. گرچه از نظر تئوری استخراج رمزارز برای همه امکان‌پذیر است، اما اثبات سیستم‌های کاری مانند بیت کوین بسیار دشوار است.

هر چه جلوتر می‌رویم، پیچیده‌تر هم می‌شود و قدرت پردازش بیشتری لازم دارد. مصرف‌کننده عادی قبلا می‌توانست این کار را انجام دهد اما اکنون هزینه‌های آن بسیار بالاست. افراد زیادی هستند که برای رقابت، تجهیزات و فناوری خود را بهینه کرده‌اند. از آنجا که اثبات رمز‌ارزها به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد، بیشتر استخراج‌کنندگان بیت‌کوین در نهایت حدود ۷۰ درصد از درآمد خود را برای تأمین هزینه برق مصرف می‌کنند.