ذهن باز شامل پذیرش طیف گسترده‌ای از ایده‌ها، استدلال‌ها و اطلاعات است. برخورداری از ذهن باز به‌طورکلی یک کیفیت مثبت تلقی می‌شود و یک توانایی لازم برای تفکر انتقادی و منطقی است.

چنانچه شما نسبت به سایر عقاید و دیدگاه‌ها ذهن بازی نداشته نباشید، توجه به تمام عواملی که به حل مشکلات کمک می‌کنند یا ارائه راه‌حل‌های مؤثر برایتان دشوار خواهد بود. در دنیایی که به‌طور فزاینده‌ای دوقطبی شده است، توانایی خروج از قلمرو راحتی خود و در نظر گرفتن دیدگاه‌ها و ایده‌های دیگر امر مهمی است.

این بدان معنا نیست که داشتن ذهن باز لزوماً آسان است. هنگامی‌که چیزهای جدیدی می‌آموزیم که مغایر با عقاید موجود است، باز بودن ذهن نسبت به ایده‌ها و تجربیات جدید می‌تواند منجر به سردرگمی و ناهماهنگی شناختی گردد. بااین‌وجود، توانایی تغییر و تجدیدنظر در اعتقادات منسوخ یا نادرست، بخش مهمی از یادگیری و رشد شخصی است. برای لذت بردن از مزایای برخورداری از ذهن باز، روی ایجاد این توانایی کار کنید.

یادگیری بیشتر: دوره آموزشی فکر باز و انعطاف‌پذیر

منظور از ذهن باز چیست؟

ذهن باز دارای ابعاد مختلفی است:

• در استفاده روزمره، اصطلاح «ذهن باز» غالباً به‌عنوان مترادف عدم تعصب یا تحمل به کار می‌رود.
• از منظر روان‌شناختی، این اصطلاح برای توصیف میزان تمایل افراد برای در نظر گرفتن دیدگاه‌های دیگر یا امتحان تجربه‌های جدید استفاده می‌شود.
• ذهن باز همچنین می‌تواند شامل پرسیدن سؤال و فعال بودن در مورد جستجوی اطلاعاتی باشد که باورهای شما را به چالش می‌کشد.
• به‌علاوه این اصطلاح شامل این باور‌ نیز هست که افراد دیگر باید در ابراز عقاید و استدلال‌های خود آزاد باشند، حتی اگر لزوماً موافق با دیدگاه‌های شما نباشند.

نقطه مقابل ذهن باز، ذهن بسته یا جزمی است. افرادی که ذهن بسته‌تری دارند معمولاً فقط مایلند دیدگاه‌های خود را در نظر بگیرند و پذیرای عقاید دیگر نیستند.

حتی اگر خود را فردی در نظر بگیرید که تا حدی دارای ذهن باز است، احتمالاً موضوعات خاصی وجود دارد که موضع‌گیری شما نسبت به آن‌ها بسیار سخت‌تر است: به‌عنوان‌مثال تجربیاتی که به آن‌ها علاقه دارید یا مسائل اجتماعی. داشتن اعتقادات راسخ عالی است، اما به معنی نفی ذهن باز نیست. داشتن ذهن باز به معنای داشتن توانایی در نظر گرفتن دیدگاه‌های دیگر و تلاش برای همدلی با دیگران است، حتی اگر با آن‌ها مخالف باشید.

مطمئناً ذهن باز محدودیت‌هایی هم دارد؛ درواقع این اصطلاح بدان معنا نیست که شما باید با هر ایدئولوژی همراهی کنید؛ اما تلاش برای شناخت عواملی که ممکن است منجر به ایجاد این ایده‌ها گردد، می‌توانند در یافتن راه‌کارهایی برای ترغیب مردم به تغییر باورهایشان سودمند باشد.

خصوصیات افراد برخوردار از ذهن باز

• آن‌ها کنجکاو هستند که نظر دیگران را بشنوند؛
• قادرند باورهای خود را به چالش بکشند؛
• وقتی اشتباه می‌کنند عصبانی نمی‌شوند؛
• با دیگران هم‌ذات‌پنداری می‌کنند؛
• در مورد آنچه دیگران می‌‌اندیشند فکر می‌کنند؛
• در مورد دانش و تخصص خود متواضع هستند؛
• تمایل به شنیدن حرف‌های دیگران دارند؛ و
• معتقدند دیگران حق‌دارند باورها و عقاید خود را به اشتراک بگذارند.

مزایای داشتن ذهن باز

برخورداری از ذهن باز به معنای بهره‌مندی از برخی مزایای سودمند و قدرتمند است. ذهن باز به شما کمک می‌کند:

• بینش کسب کنید. به چالش کشیدن اعتقادات موجود و در نظر گرفتن ایده‌های جدید می‌تواند بینش تازه‌ای در مورد جهان به شما بدهد و همچنین چیزهای جدیدی درباره خودتان به شما بیاموزد.
• تجارب جدید به دست آورید. باز بودن در برابر ایده‌های دیگر می‌تواند شما را در برابر تجارب جدید نیز باز کند.
• به توسعه فردی دست‌یابید. داشتن ذهن باز می‌تواند به شما در توسعه فردیتان کمک کند. شما آموزه‌های جدیدی در مورد جهان و افراد اطراف خود یاد می‌گیرید.
• ازلحاظ ذهنی قوی شوید. داشتن ذهن باز در برابر ایده‌ها و تجربیات جدید می‌تواند به شما کمک کند تا فردی قوی‌تر و سرزنده‌تر باشید.
• خوش‌بینانه‌تر به مسائل نگاه کنید. یکی از مشکلات داشتن ذهن بسته این است که اغلب منجر به بروز احساس منفی بیشتری می‌گردد. باز بودن ذهن می‌تواند به ایجاد نگرشی خوش‌بینانه نسبت به زندگی و آینده کمک کند.
• چیزهای جدید یاد بگیرید. وقتی خود را با همان ایده‌های قدیمی احاطه می‌کنید، ادامه شرایط موجود دشوار می‌شود. کنار زدن موانع و ارتباط برقرار کردن با افرادی که دیدگاه‌ها و تجارب مختلف دارند می‌تواند ذهن شما را تازه نگه دارد.

عوامل تأثیرگذار بر ذهن باز

عواملی وجود دارد که می‌تواند بر روی باز یا بسته بودن ذهن فرد تأثیر بگذارد. در میان این عوامل برخی دارای ویژگی‌های ذاتی هستند و برخی دیگر برای کمک به توسعه ذهن بازتر پرورش می‌یابند.‌

• شخصیت

گشودگی برای کسب تجربه یکی از ابعادی است که شخصیت افراد را شکل می‌دهد. این بعد شخصیتی دارای بسیاری از ویژگی‌های مشابه با ذهن باز است، مانند تمایل به در نظر گرفتن تجارب و ایده‌های جدید و انجام خودآزمایی.

• تخصص

تحقیقات حاکی از آن است که مردم انتظار دارند کارشناسان در مورد حوزه تخصصی خود جزمی‌تر عمل کنند. وقتی افراد احساس می‌کنند که در یک حوزه‌ خاص از دانش و مهارت بیشتری نسبت به افراد دیگر برخوردار هستند، عمدتاً ذهن بسته‌ای دارند.

• آسودگی در برابر ابهام و تردید

میزان آسودگی افراد هنگام مواجهه با عدم قطعیت متفاوت است. ابهام زیاد موجب می‌شود افراد احساس ناراحتی و حتی پریشانی کنند. جزم‌اندیشی گاهی اوقات تلاشی است برای درک ساده و آسان رویدادها. با رد ایده‌های جایگزین که ممکن است وضع موجود را به چالش بکشند، افراد می‌توانند میزان عدم قطعیت و خطر – یا حداقل درکشان از خطر- را به حداقل برسانند. تحقیقات پیشین که مؤید این ایده است حکایت از آن دارد که افراد دارای ذهن بسته از توانایی کمتری برای تحمل ناهماهنگی شناختی برخوردارند.

چگونه ذهن بازتری داشته باشیم

یادگیری نحوه برخورداری از ذهن بازتر امکان‌پذیر است، اما شاید اندکی چالش‌برانگیز باشد. از بسیاری جهات، ذهن ما طوری طراحی ‌شده است که مفاهیم را به‌عنوان یک «کل» مشاهده می‌کند. ما ایده یا مقوله‌ای از دانش را توسعه می‌دهیم که ژان پیاژه، روانشناس سوئیسی از آن به‌عنوان یک طرح‌واره یاد می‌کند. همان‌طور که با اطلاعات جدیدی روبرو می‌شویم، تمایل داریم آن‌ها را به یکی از طرح‌های موجود خود در یک فرآیند ذهنی موسوم به جذب تفکیک کنیم.

بااین‌وجود، گاهی اوقات، آموزه‌های جدید با آنچه از قبل می‌دانستیم کاملاً منطبق نیست، در این شرایط، باید درک خود از جهان را در چارچوب فرآیندی موسوم به همسازی تنظیم کنیم. اساساً، ما برای برخورد با این اطلاعات جدید باید نحوه تفکر خویش را تغییر دهیم.

جذب فرآیندی نسبتاً آسان است؛ با‌این‌وجود، شما فقط اطلاعات جدیدی را در سیستم پرونده موجود خود وارد می‌کنید. همسازی فرآیند دشوارتری است. شما اطلاعاتی را در پرونده موجود قرار نمی‌دهید؛ بلکه در حال ایجاد یک سیستم کاملاً جدید برای بایگانی هستید.

«گاهی اوقات اطلاعات جدید نیاز به تجدیدنظر در مواردی دارد که شما فکر می‌کردید می‌دانید. خود این امر مستلزم ارزیابی مجدد خاطرات و تجربیات گذشته با توجه به آموزه‌های جدید شماست».

برای انجام این کار باید دست از قضاوت بردارید، به شواهد موجود نگاهی جدی بیندازید و بپذیرید که اشتباه کرده‌اید. این فرآیند ممکن است دشوار، گیج‌کننده و گاهی دردناک یا سرنوشت‌ساز باشد. این اقدام به تلاش ذهنی زیادی نیاز دارد، اما می‌توانید مغز خود را برای داشتن ذهن باز تربیت کنید.

با سوگیری تأییدی مبارزه کنید

گرایش شناختی موسوم به سوگیری تأییدی (Confirmation Bias) می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین عوامل مؤثر در داشتن ذهن بسته باشد. بااین‌حال، غلبه بر این تمایل می‌تواند اندکی دشوار باشد. سوگیری تأییدی شامل توجه بیشتر به مواردی است که باورهای فعلی ما را تأیید می‌کنند، درعین‌حال شواهدی که نظر ما را به چالش می‌کشد را بی‌اساس جلوه می‌دهند.

آگاهی از سوگیری تأییدی شاید یکی از بهترین راه‌های مبارزه با آن باشد. یادگیری نحوه ارزیابی منابع اطلاعاتی و یادگیری اینکه چگونه یک مصرف‌کننده آگاه از داستان‌های علمی در اخبار باشید، نیز می‌تواند سودمند باشد.

سؤال بپرسید

اکثر مردم ‌دوست دارند احساس فضیلت فکری خود را باور داشته باشند؛ و از بسیاری جهات، اعتماد و ایمان به انتخاب‌های خود امری مهم محسوب می‌شود؛ اما خوب است به یاد داشته باشید آنچه که شاید مصمم و متعهد به برخی از آرمان‌ها به نظر برسد درواقع نوعی لجبازی ذهن بسته است.

بخشی از ذهن باز شامل این می‌شود که بتوانید نه‌تنها از دیگران، بلکه از خودتان نیز زیر سؤال بپرسید. زمانی که با اطلاعات جدیدی روبرو شدید، چند سؤال اساسی از خود بپرسید:

• واقعاً چقدر در مورد موضوع می‌دانید؟
• منبع شما چقدر قابل‌اعتماد است؟
• آیا ایده‌های دیگری را مدنظر قرار داده‌اید؟
• آیا تعصب خاصی دارید که ممکن است بر تفکر شما تأثیر بگذارد؟

در بسیاری از موارد، پرسش این نوع سؤالات از خود می‌تواند به تعمیق تعهد شما نسبت به باورهایتان کمک کند؛ یا ممکن است بینشی در شما به وجود آورد که پیش‌تر از آن بی‌بهره بوده‌اید.

زمان صرف کنید

وقتی چیزی را می‌شنوید که با آن مخالفید، اولین غریزه شما ممکن است مخالفت یا فقط سکوت باشد. به‌جای گوش دادن یا توجه به سایر دیدگاه‌ها، شما فقط سعی در اثبات اشتباه فرد مقابل دارید، حتی گاهی اوقات قبل از بررسی تمام جوانب اقدام به انجام این کار می‌کنید.

ممکن است شما موافق نباشید با آنچه شنیده‌اید یا اصلاً آن را دوست نداشته باشید و حتی ممکن است بخواهید طرف مقابل بداند که چقدر اشتباه می‌کند. مشکلی که در این نوع پاسخ دادن ایجاد می‌گردد این است که شما در یک‌لحظه عمل می‌کنید، وقت صرف نمی‌کنید تا واقعاً همه جوانب مسئله را بسنجید و احتمالاً همه آن‌ها را به‌طور مؤثر موردبحث قرار نمی‌دهید.

گزینه دیگر این است که برای بررسی ادله و ارزیابی شواهد یک بازه زمانی کوتاه اختصاص دهید. پس از شنیدن مطلبی، چند لحظه وقت بگذارید و قبل از پاسخ دادن نکات زیر را در نظر بگیرید:

• آیا استدلال‌های خود شما بر اساس منابع متعددی استوار است؟
• آیا حاضر هستید نظر خود را در برابر شواهد متناقض بازبینی کنید؟
• آیا حتی اگر شواهد آن مطلب را بی‌اهمیت جلوه دهند، نظر خود را حفظ خواهید کرد؟

برخورداری از ذهن باز بیش از جزم‌اندیشی نیازمند تلاش شناختی است. صرف تمایل به در نظر گرفتن دیدگاه‌های دیگر می‌تواند یک چالش باشد، اما هنگامی‌که چاره‌ای جز بازنگری در باورهای خود نداشته باشید، داشتن ذهن باز دشوارتر هم می‌شود.

تواضع فکری پیشه کنید

حتی اگر در زمینه موضوعی متخصص هستید، به خاطر داشته باشید که مغز بسیار ناقص‌ و مبهم‌تر از آن است که اکثر ما اذعان داریم. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، درواقع آگاهی از هر چیزی می‌تواند در بسته بودن ذهن مؤثر باشد.

وقتی افراد تصور می‌کنند که در موضوعی صاحب‌نظر هستند یا معتقدند که از قبل همه‌چیز را می‌دانند، تمایل کمتری برای گرفتن اطلاعات جدید و پذیرش ایده‌های جدید دارند. این مسئله نه‌تنها توانایی یادگیری شما را محدود می‌کند، بلکه می‌تواند نمونه‌ای از سوگیری شناختی موسوم به اثر دانینگ-کروگر (Dunning-Kruger effect) باشد. این تعصب موجب می‌شود افراد دانش خود راجع به یک موضوع را دست بالا بگیرند و نسبت به نادانی خود کور شوند.

«متخصصان واقعی در مورد دانش خود تواضع بیشتری نشان می‌دهند. آن‌ها می‌دانند که همواره چیزهای بیشتری برای یادگیری وجود دارد؛ بنابراین اگر فکر می‌کنید همه‌چیز را می‌دانید، احتمالاً چیزی نمی‌دانید».

طبق گفته بیل نای، ارتباط‌دهنده علوم و شخصیت تلویزیونی، «هرکسی را که ملاقات کنید احتمالاً چیزی می‌داند که شما نمی‌دانید». بدون داشتن ذهن باز، هرگز فرصت بررسی سایر دیدگاه‌ها و تجربیات را به دست نخواهید آورد. هرگز نخواهید فهمید دیگران چه می‌دانند.

کلام آخر

برخورداری از ذهن باز می‌تواند دشوار باشد. ذهن باز کمک نمی‌کند که ذهن ما اغلب با تکیه‌بر میانبرها و ساده‌سازی هم‌راستا با صرفه‌جویی در مصرف انرژی باشد. حتی اگر به‌طور طبیعی ذهن بازی نداشته باشید، می‌توانید برای پرورش نگرشی مستعد تلاش کنید که ذهن شما را برای رویارویی با دیدگاه‌ها، علوم، افراد و تجارب جدید باز می‌کند.​

مطالعه بیشتر: مدیریت فکر و جایگزینی افکار مثبت

منبع: verywell mind