چرخش شغلی (job rotation) تکنیکی است که برای افزایش یادگیری و انگیزه کارکنان استفاده می‌شود. در این مقاله توضیح خواهیم داد که چرخش شغلی چیست و مزایا و معایب آن را بیان خواهیم کرد و چند نمونه از شرکت‌هایی را نام خواهیم برد که با موفقیت در فعالیت‌های خود چرخش شغلی را اعمال می‌کنند.

چرخش شغلی چیست؟

چرخش شغلی عمل جابجایی کارکنان بین مسئولیت‌ها و مناصب مختلف در یک سازمان است. این چرخش‌ها عمدتاً جانبی هستند، به این معنی که بین مسئولیت‌ها در یک سطح اتفاق می‌افتند و ترفیع محسوب نمی‌شوند. غالباً موقتی هستند و افراد پس از مدتی به مسئولیت اصلی خود بازمی‌گردند.

مطالعه بیشتر: ارتقاء کارکنان؛ انواع و مزایای آن

چرخش مشاغل دارای برخی مزایای کلیدی است که در همین مقاله با جزئیات بیشتر به آن‌ها خواهیم پرداخت. آغاز یک مسئولیت جدید هیجان‌انگیز و چالش‌برانگیز است؛ موجب کاهش خستگی و تحریک انگیزه می‌گردد، به ارزیابی تناسب فرد با مسئولیت کمک می‌کند و یک راه عالی برای کسب دانش و شایستگی‌های جدید از طریق تمرین مسئولیت‌های مختلف است.

چرخش شغلی یک تکنیک شناخته‌شده توسعه‌سازمانی است. یکی از بخش‌های اساسی از طراحی مجدد کسب‌وکار، همراه با ساده‌سازی، غنی‌سازی و توسعه شغلی محسوب می‌شود. بیایید نگاهی دقیق‌تر به مزایای چرخش شغلی بیندازیم.

مزایای چرخش شغلی

چرخش شغلی فهرست بلندبالایی از مزایا را هم برای کارفرما و هم برای کارکنان به همراه دارد. اگرچه بین این دو همپوشانی وجود دارد، اما اجازه دهید ابتدا به مزایای آن برای کارفرما بپردازیم:

• یادگیری

چرخش شغلی روشی عالی برای انتقال مهارت‌ها، دانش و شایستگی‌های خاص است که منجر به انباشت سرمایه انسانی می‌گردد. به‌عنوان‌مثال، یک کارمند می‌تواند فرآیند کامل تولید را بیاموزد، زیرا مسئولیت‌های گوناگونی بر عهده داشته که چشم‌اندازی کل‌نگر را برای او ترسیم کرده است. به همین ترتیب، مدیران ممکن است قبل از آماده شدن برای یک موقعیت رهبری ارشد، نیاز به تجربه بخش‌های مختلف داشته باشند.

مثال دیگر این است که بسیاری از کارشناسان منابع انسانی فاقد مهارت‌های کسب‌وکار هستند. یک راه خوب برای ایجاد این مهارت‌ها، جابجایی این کارشناسان در خارج از بخش منابع انسانی و چرخش شغلی افراد در درون این بخش است.

• انعطاف‌پذیری

جابجایی به کارکنان اجازه می‌دهد تا کارهای مختلفی را انجام دهند که منجر به نیروی کار انعطاف‌پذیرتر می‌شود. چنانچه کارکنان بتوانند در دو یا سه نقش مستقر شوند، مجموع نیروی کار موجود شما بزرگ‌تر و برای ایفای هر یک از نقش‌های موجود بسیار انعطاف‌پذیرتر خواهد بود.

• جایگزینی کارمند

هنگامی‌که یک کارمند حیاتی به‌طور ناگهانی سِمَتش را ترک می‌کند، نقش او باید توسط فرد دیگری در شرکت جایگزین شود. در این شرایط، چرخش شغلی می‌تواند مؤثر باشد. با استقرار (موقت) یکی از کارکنانی که تا حدودی با نقش و شرکت بسیار آشنا است، به‌سرعت می‌توان آن نقش مهم را پر کرد.

• جهت‌دهی و گمارش

حوزه‌ای که اغلب در آن چرخش اعمال می‌شود دوره‌های کارآموزی است. یک کارآموز در طول دوره کارآموزی، معمولاً چهار مسئولیت مختلف را در بازه زمانی دو ساله عهده‌دار می‌شود. این امر وی را قادر می‌سازد استعدادهای نهفته‌اش را کشف کند و نقش‌هایی را شناسایی کند به آن‌ها علاقه‌مند است و عملکرد خوبی در آن‌ها دارد.

درعین‌حال، سازمان را قادر می‌سازد تا کشف کند که استخدام نیروی جدید در کجای سازمان می‌تواند بیشترین ارزش را بیفزاید که به آن تطبیق کار و کارمند نیز گفته می‌شود. این یک روش عالی برای اطمینان از به‌کارگیری استعدادهای جدید است. به همین ترتیب، زمانی که شخصی تمایل به ایفای نقش متفاوتی دارد، می‌توان او را در شرکت جابجا کرد تا نقش جدید را امتحان کند. اگر اثری نداشت، فرد آزاد است که به مسئولیت پیشین خود بازگردد. این رویه می‌تواند مانع از خروج یک کارمند بااستعداد از سازمان شود.

مطالعه بیشتر: پذیرش سازمانی چیست؟

• رضایت و فرسودگی

زمانی که فردی به مدت ۴ یا ۵ سال درگیر یک مسئولیت می‌شود، امکان ترک سازمان توسط وی افزایش می‌یابد. چرخش شغلی فرصتی را برای تغییر چشم‌انداز و به چالش کشیدن افراد فراهم می‌سازد که منجر به افزایش رضایتمندی و کاهش فرسایش کارکنان می‌گردد.

علاوه بر موارد مذکور، چرخش شغلی برای کارکنان نیز مزایایی در بر دارد:

• انگیزه

یکی از معایب ماندن در یک مسئولیت برای مدت طولانی، از دست دادن انگیزه است. چرخش شغلی تغییر چشم‌انداز را با مسئولیت‌های جدید تضمین می‌کند که کارمند را برای یادگیری و سازگاری به چالش می‌کشد و یک راه عالی برای کاهش خستگی، ایجاد انگیزه در کارکنان و افزایش چابکی شخصی آن‌هاست.

• یادگیری

یادگیری نه‌تنها برای کارفرما بلکه برای کارمندان نیز سودمند است. به‌خصوص افرادی که به‌تازگی وارد نیروی کار شده‌اند نیاز شدیدی به یادگیری و توسعه دارند. چرخش شغلی – به‌عنوان‌مثال در تلفیق با مربیگری همتا (peer coaching) – می‌تواند این فرصت‌ها را ایجاد نماید.

معایب چرخش شغلی

نمی‌توان این مقاله را بدون ذکر اجمالی معایب چرخش شغلی به پایان رساند.

• ناکارآمدی‌ها

هنگامی‌که مسئولیت جدیدی به یک کارمند واگذار می‌شود، باید قبل از رسیدن به سطح بهره‌وری بهینه، راه‌وچاه را یاد بگیرد. به همین دلیل ممکن است این چرخش منجر به ایجاد وقفه‌های مکرر در فعالیت‌ها و ناکارآمدی‌های مربوطه شود.

• سوءبرداشت

یکی دیگر از معایب این است کارمندی که از یک نقش دور می‌شود ممکن است هنوز از دانش و ارتباطات برتری برخوردار باشد. همین امر منجر به این شود که آن شخص (تا حدی) در نقش قبلی باقی بماند و موجب نامشخص بودن نقش جدید گردد. یکی از راه‌های مقابله با این مسئله، داشتن یک برنامه مربی همتا (peer mentoring program) است.

• نارضایتی کارکنان

انتقال افراد از منصبی که دوست دارند به منصب جدید می‌تواند موجب کاهش انگیزه آن‌ها گردد. یکی از معایب احتمالی چرخش شغلی نارضایتی کارکنانی است که علاقه‌ای به مسئولیت جدید ندارند، درنتیجه ممکن است انگیزه خود را از دست بدهند و شاید حتی به فکر ترک سازمان بیفتند.

• از دست دادن فرصت

چرخش شغلی اغلب افقی است، به این معنی که افراد ارتقاء نخواهند یافت، بلکه مسئولیت متفاوتی در همان سطح به آن‌ها واگذار خواهد شد که ممکن است افراد را از مسیر شغلی موردنظرشان دور کند. ارزیابی میزان جاه‌طلبی آن‌ها و چارچوب‌بندی چرخش به‌عنوان فرصتی برای یادگیری مهارت‌های متنوع‌تر که بعداً در حرفه‌شان برای آن‌ها سودمند خواهد بود، بهترین اقدام در چنین شرایطی است.

بهترین شیوه‌های چرخش شغلی

همان‌طور که متوجه شدید، قطعاً امکان «چرخش اشتباه» وجود دارد. پس بیایید مجموعه‌ای از بهترین روش‌ها را در مورد نحوه ایجاد تأثیر مثبت بیشتر در عین کاهش اثرات منفی مرور کنیم.

• وسیله‌ای برای دستیابی به هدف

چرخش شغلی را می‌توان برای اهداف مختلف استفاده کرد. آنچه باید در نظر داشت این است که هدف از چرخش شغلی باید از ابتدا مشخص باشد. چرخش بی‌رویه کارکنان در مناصب مختلف باعث ایجاد ناکارآمدی، نامشخص بودن نقش و وقفه در کار می‌شود. این ناکارآمدی‌ها تنها زمانی قابل توجیه هستند که هدف یا منفعت مشخصی برای این چرخش شغلی وجود داشته باشد.

• حمایت از کارکنان

یکی دیگر از معایب احتمالی این است که چرخش شغلی ممکن است نارضایتی کارکنان را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین، ایجاد شرایطی برای حمایت از کارمند بسیار مهم است. این را می‌توان با توضیح واضح مزایای چرخش شغلی برای کارمند و متقاعد ساختن وی برای تغییر مسئولیت به‌جای مجبور کردنش انجام داد. ایجاد تمایل در کارکنان می‌تواند شرایطی را که به‌عنوان یک موقعیت نامطلوب درک می‌شود تبدیل به یک فرصت کند.

• آموزش

اطمینان حاصل کنید که افراد قبل از عهده‌دار شدن مسئولیت جدید، به‌درستی آموزش دیده‌اند. ورود به یک حوزه جدید در صورت فقدان دانش و مهارت‌های لازم جهت ارائه عملکرد مناسب، انگیزه را کاهش و زمان لازم برای رسیدن به سطح بهره‌وری مطلوب را افزایش می‌دهد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، استفاده از برنامه مربی همتا در چنین شرایطی می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.

• کنترل و بازخورد

هنگام سپردن مسئولیت جدید به یک کارمند، اطمینان حاصل کنید که از نزدیک او را زیر نظر دارید و بازخورد کافی ارائه ‌دهید. با گذشت زمان، افراد مستقل‌تر می‌شوند و به ساختار کمتری نیاز دارند. علاوه بر این، معیارهای واضحی را برای در مسئولیت جدید ایجاد کنید و آن‌ها را به اشتراک بگذارید. این به کارکنان کمک می‌کند تا دریابند از آن‌ها چه انتظاری می‌رود.

چرخش شغلی برنامه‌ریزی‌شده

یک رویکرد رسمی‌تر برای چرخش شغلی، مسیریابی شغلی (career pathing) است. بر اساس این رویکرد، توالی خاصی از مشاغل برای رسیدن به یک هدف شغلی مشترک سامان‌دهی می‌شوند.

۳ مثال از برنامه چرخش شغلی

اکنون به ۳ مثال چرخش شغلی در زندگی واقعی می‌پردازیم.

• اسلامبر یارد (Slumber Yard)
• چرخش شغلی در کارخانه‌ها
• ادلمن (Edelman)

1. اسلامبر یارد (Slumber Yard)

اولین مثال چرخش شغلی ما از شرکتی به نام Slumber Yard است که بزرگ‌ترین منبع آنلاین برای بررسی تشک و خوشخواب است. دلیل اصلی این شرکت برای راه‌اندازی برنامه چرخشی، امتحان و کاهش گردش مالی شرکت بود. همان‌طور که متیو راس، یکی از بنیان‌گذاران و مدیر عملیات این شرکت اینترنتی می‌گوید: «با آموزش کارکنان برای شایستگی در رشته‌های مختلف، می‌توانیم اثرات منفی مرتبط با جابجایی کارکنان را کاهش دهیم. اگر کارمندی اقدام به ترک شغل یا مسئولیت خود کند، کارمندان دیگری داریم که به‌راحتی می‌توانند عهده‌دار آن مسئولیت گردند.»

طبیعتاً مشاغل مختلف زمان‌های متفاوتی را برای یادگیری می‌طلبند. این نشان می‌دهد که تعیین زمان دقیق آموزش و طول متناظر برنامه چرخشی مهم است. در Slumber Yard، هر سه ماه یک بار مسئولیت کارکنان تغییر می‌کند.

2. چرخش شغلی در کارخانه‌ها

در کارخانه‌ها، ممکن است یک دلیل مهم دیگر برای چرخش شغلی وجود داشته باشد: ایجاد صدمات فیزیکی و مشکلات دائمی مربوط به ساختار و بدنه کارخانه‌ها. اگرچه چرخش مشاغل واقعاً می‌تواند به این امر کمک کند، راه‌حل معجزه‌آسایی محسوب نمی‌شود و در حالت ایده‌آل باید بخشی از تلاشی گسترده‌تر در طراحی مجدد کسب‌وکار باشد.

3. ادلمن (Edelman)

برنامه‌های چرخش شغلی مختلفی وجود دارد. مدیران Edelman که یک شرکت مشاوره روابط عمومی و بازاریابی آمریکایی است، یک برنامه چرخشی برای کارکنان با عملکرد عالی و پتانسیل بالا تدوین کرده‌اند. کارکنانی که انتخاب می‌شوند به یک مکان بین‌المللی فرستاده می‌شوند تا به مدت ۱۸ ماه کار کنند، زندگی کنند و آموزش ببیند.

درواقع Edelman قصد دارد به افراد این فرصت را بدهد تا از دیدگاه‌های مختلف در سراسر جهان درس بیاموزند، ایده بگیرند و تجربه کاری خود را (درنهایت برای ارائه خدمات بهتر به مشتریان شرکت) تنوع بخشند.

کلام آخر

همان‌طور که می‌دانید چرخش مشاغل می‌تواند مزایای زیادی هم برای سازمان و هم برای کارکنان داشته باشد. بااین‌حال، زمانی که به‌صورت تصادفی انجام شود، کارایی‌اش را از دست می‌دهد، امکان بروز خطا افزایش می‌یابد و منجر به عدم شفافیت مسئولیت‌ها می‌شود؛ بنابراین مهم است که به‌طور واضح دلیل استفاده از چرخش را مشخص کنید.

منبع: AIHR